“Lokale conflicten en een gebrek aan respect voor het algemeen welzijn worden door de globale economie uitgebuit om één enkel cultureel model op te dringen. Die cultuur verenigt dan wel de wereld, maar verdeelt tegelijk mensen en landen, want in de mate dat de samenleving meer en meer geglobaliseerd wordt, maakt ze van ons wel buren, maar geen broeders”.
Voilà, een straffe uitspraak om te beginnen.
In onze pastorale eenheid was er een traditie gegroeid om op woensdagen in de Advent niet alleen gebedsmomenten, maar ook af en toe een lezing te organiseren. Het is de bedoeling die traditie nieuw leven in te blazen en omdat het er nog altijd niet van gekomen was, ging de eerste uiteenzetting van deze Advent over Fratelli Tutti, de encycliek van paus Franciscus uit 2020, die als ondertitel Over broederlijkheid en sociale vriendschap kreeg. Ze werd voorgesteld op 4 oktober van dat jaar, niet toevallig de feestdag van die andere Franciscus.
Voor een twintigtal toehoorders en aan de hand van een 15-tal citaten lichtte pastoor Tom het document toe. Fratelli Tutti (we zijn allemaal broeders) is een uitspraak van Sint-Franciscus zelve en de hele encycliek ademt diens wereld- en mensbeeld.
De paus verwijst expliciet naar het overleg tussen Franciscus en sultan Malik-el-Kamil in 1219 en zijn eigen gesprek met groot-imam Ahmad al Tayyeb, precies 800 jaar later, twee ontmoetingen die uitgaan van dialoog en diversiteit als bronnen voor de eigen spiritualiteit.
De teneur van de encycliek is dat er in de loop van de 20ste eeuw op het gebied van dialoog en broederlijkheid enige vooruitgang is geboekt (de Verenigde Naties, de Europese integratie, de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens), maar dat we in de 21ste eeuw opnieuw achteruitgang zien. De andere wordt steeds minder een medemens, maar wel een concurrent of hooguit een attribuut dat we kunnen gebruiken bij de realisatie van onze eigen verlangens. De paus verwijst daarbij naar de wegwerpmaatschappij die ouderen en zieken isoleerde ten tijde van de pandemie.
Andere tendensen die de broederlijkheid bedreigen zijn de globalisering, waarnaar in het citaat hierboven zwaar wordt uitgehaald, maar ook de sociale media. Die schijnen alleen maar sociaal, in werkelijkheid zorgen ze voor meer individualisme en vereenzaming.
Broederlijkheid wordt meestal in één adem genoemd met vrijheid en gelijkheid, maar dan moet er volgens paus Franciscus wel opgepast worden voor een te enge interpretatie van de vrijheid. “Er is in de cultuur een opmars van een soort “deconstructionisme”, waarbij de menselijke vrijheid pretendeert alles vanaf nul op te bouwen. Alleen de behoefte om onbegrensd te consumeren en de accentuering van vele vormen van individualisme zonder inhoud blijven overeind.”
Tegengewicht is de parabel van de Barmhartige Samaritaan: naastenliefde en broederlijkheid tegenover eigenbelang, en die naaste is iedere mens, niet alleen iemand uit het eigen dorp of het eigen land. Opvallend is wel het politieke standpunt dat de paus hier inneemt: die broederlijkheid moet geconfirmeerd door sociale structuren; de zorg voor de anderen mag niet van het toeval afhangen. (De Samaritaan die toevallig voorbij komt.) Om dat te realiseren moet de wereld in zijn geheel anders georganiseerd worden, want momenteel zijn internationale economische concerns, zoals Google, vaak machtiger dan de nationale staten.
Op het einde van Fratelli Tutti schetst de paus een aantal “wegen naar een nieuwe ontmoeting” . Daarbij kant hij zich natuurlijk tegen oorlog “die alleen maar verliezers kent” maar ook tegen de doodstraf en hij sluit af met een gebed tot de Schepper, de Heer en de Vader van de mensheid, die alle mensen met dezelfde waardigheid heeft geschapen. De paus vraagt God om een geest van broederlijkheid in onze harten te storten en voor dialoog, gerechtigheid en vrede, want al die dingen kunnen niet zonder mekaar.
